लोकसभा निवडणुकीत इतर पक्ष भाजपला या 6 राज्यात 60 जागा मिळवून देतील, समजून घ्या काय आहे हा फॉर्म्युला?

2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत (Lok Sabha Elections) भाजपने (BJP) एकट्याने 303 जागांचा आकडा पार केला होता. पण 2024 मध्ये होणाऱ्या लोकसभा निवडणुकीत या पक्षाला अनेक राज्यांमध्ये प्रादेशिक पक्षांना आपल्या गोटात आणायचे आहे. येत्या लोकसभा निवडणुकीपूर्वी जिथे एकीकडे सर्व विरोधी पक्ष एकमेकांशी युती करून भाजपला आव्हान देण्याची तयारी करत आहेत, तर भाजपला सर्व प्रादेशिक पक्षांना एकत्र करायचे आहे.  2024 च्या निवडणुकीत प्रादेशिक पक्षासोबत असणे भाजपसाठी किती महत्त्वाचे आहे? 2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत भाजपने एकहाती विजयाचा टप्पा ओलांडला. 303 जागा जिंकून पक्षाने एकट्याने सरकार स्थापन करण्यास सक्षम असल्याचे सिद्ध केले आहे. पण गेल्या 4 वर्षात काय झालं याचा अंदाज भाजपला क्वचितच आला असेल.

एकीकडे गुजरात (Gujarat)असो की मध्य प्रदेश (Madhya Pradesh), उत्तर प्रदेश (Uttar Pradesh) असो वा हरियाणा, विविध राज्यांमध्ये भाजप सरकार स्थापन करत असताना, दुसरीकडे काही राज्यांमध्ये भाजपचे मित्र अर्थात आघाडीचे पक्ष सरकार सोडत होते. बिहारमध्ये (Bihar) लोक जनशक्ती पार्टी (Lok Janshakti Party), प्रेम-द्वेषाच्या नात्यात जनता दल युनायटेड (JDU), गोव्यात विजय सरदेसाई (Vijai Sardesai) यांचा गोवा फॉरवर्ड पार्टी (Goa Forward Party), तामिळनाडूमध्ये डीएमडीके (DMK), पश्चिम बंगालमध्ये गोरखालँडची मागणी करणारा गोरखा जनमुक्ती मोर्चा, राजस्थानमध्ये (Rajasthan) राष्ट्रीय लोकतांत्रिक पक्ष आणि पंजाबमध्ये शिरोमणी अकाली दल (Shiromani Akali Dal) हे असे पक्ष आहेत ज्यांनी 2019 नंतर भाजपची साथ सोडली. या पक्षांची आपापल्या प्रदेशातील राजकारणात मजबूत पकड होती.

2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत शिवसेना (Shiv Sena) आणि भाजपने एकत्र निवडणूक लढवली आणि 48 पैकी 41 जागा जिंकल्या. मात्र वर्षभरापूर्वी शिवसेनेत जे घडले ते आपण सर्वांनी पाहिले. आता शिवसेनेचेही दोन तुकडे झाले आहेत. इथे गमतीची गोष्ट म्हणजे इतक्या राजकीय उलथापालथीनंतरही या राज्यात सरकार स्थापन करण्यासाठी भाजपला महाराष्ट्रातील (Maharashtra) शिवसेनेची गरज होती आणि दोघांनी मिळून तिथे सरकार स्थापन केले. आणि लोकसभा निवडणुकीतही दोघे एकत्र लढतील अशी अपेक्षा आहे.

त्यानंतर लोक जनशक्ती पक्षाचा क्रमांक येतो. एलजेपीने 2019 मध्येही भाजपसोबत एकत्र निवडणुका लढवल्या होत्या, मात्र 4 वर्षात युतीचे संपूर्ण अंकगणितच बिघडले. रामविलास पासवान यांच्या निधनानंतर चिराग पासवान यांनी एनडीएपासून (NDA) फारकत घेऊन 2020 मध्ये निवडणूक लढवण्याचा निर्णय घेतला. त्यानंतर पक्षात काका पशुपती पारस (Pashupati Paras) आणि चिराग पासवान (Chirag Paswan) यांच्यात मतभेद सुरू झाले, त्यानंतर पशुपती पारस यांनी खासदारांसह पक्षाचा वेगळा गट स्थापन करून भाजपला पाठिंबा दिला. त्यामुळे भाजपचे थेट मोठे नुकसान झाले नाही. मात्र, ही भाजपचीच योजना असल्याचे काही तज्ज्ञांचे मत आहे.

2022 साली झालेल्या विधानसभा निवडणुकीत, एकेकाळी पंजाबमधील (Panjab) सर्वात मोठा पक्ष केवळ 3 जागांवर कसा कमी झाला हे आपण पाहिले होते. SAD सोडल्याने भाजपचे फारसे नुकसान होणार नाही. शिवसेनेबद्दल बोलायचे झाले तर लोकसभेच्या 48 जागा खूप जास्त आहेत, पण इथे रंजक गोष्ट म्हणजे शिवसेनेतील मोठा गट अजूनही भाजपसोबत आहे. भाजपला त्याचे महत्त्व माहीत आहे, त्यामुळेच भाजपला पक्ष सोडायचा नाही. बिहारमध्ये जेडीयू सोडल्याने भाजपला निश्चितच नुकसान होईल, असे तज्ज्ञांचे मत आहे कारण गेल्या लोकसभा निवडणुकीत भाजप + जेडीयू + एलजेपी यांनी एकत्रितपणे 40 पैकी 39 जागा जिंकल्या होत्या. बिहारमध्ये (Bihar) क्लीन स्वीप झाला होता, पण यावेळी भाजपला ते साध्य करणे किंवा त्याच्या जवळपास जाणे फार कठीण जाईल.

मुख्यमंत्री नितीशकुमार यांनी एनडीएशी फारकत घेतल्यानंतर एकाकी पडल्याने भाजपने आपले कुळ वाढविण्याचे प्रयत्न वाढवले आहेत. बिहारमधील छोट्या पक्षांवर भाजप जास्त लक्ष देत आहे. गेल्या लोकसभा निवडणुकीत जेडीयूला 16 जागा मिळाल्या होत्या. मात्र यावेळी एनडीएपासून फारकत घेतल्याने भाजपला या 16 जागा गमवाव्या लागू शकतात. त्यामुळेच राज्यातील प्रादेशिक पक्षाकडे पक्ष वळत आहे. भाजप उपेंद्र कुशवाह (Upendra Kushwaha) यांचा पक्ष राष्ट्रीय लोक जनता दल आणि एलजेपीला सोबत आणू शकते.

उपेंद्र कुशवाह यांचा 13 ते 14 जिल्ह्यांत प्रभाव असून मतांनुसार कुशवाह यांची राज्यात सुमारे 5 ते 6 टक्के लोकसंख्या आहे. पासवान समाज हा दलित असून त्याचा राज्यात सुमारे ४.२ टक्के हिस्सा आहे. अशा प्रकारे मांझी समाजाची लोकसंख्याही सुमारे ४ टक्के आहे.  नुकतीच भाजपचे बिहार अध्यक्ष संजय जयस्वाल यांनीही चिराग पासवान यांची भेट घेतली. छोट्या पक्षांमध्ये पाहिले तर एलजीपीचा स्वतःचा अधिकार आहे. हे असे पक्ष आहेत जे फार मोठे नसून राज्याच्या राजकारणावर त्यांचा प्रभाव आहे आणि अशा पक्षांशी भाजपची चर्चा सुरू आहे.

बिहारप्रमाणेच उत्तर प्रदेशातही भाजपला (BJP) अनेक प्रादेशिक पक्षांना सोबत आणायचे आहे. यातूनच निषाद समाजाला एकत्र आणणारा निषाद पक्ष असो किंवा कुर्मी व्होटबँकेवर लक्ष केंद्रित करून अपना दलाला पाठिंबा दिला जात आहे. हे छोटे पक्ष येथे एकत्र आल्यास सुमारे 10 जागांचा फायदा भाजपला मिळू शकतो. त्यामुळेच भाजप लहान पक्षांना एकत्र आणण्याचा प्रयत्न करत आहे.

ईशान्येबद्दल बोलायचे झाले तर भाजपला त्रिपुरा निवडणुकीत सर्वाधिक चर्चेत असलेल्या टिपरा मोथासोबत युती करायची आहे, कारण आदिवासी भागात टिपरा मोथाची पकड चांगली झाली आहे. नागालँडमध्ये (Nagaland) नॅशनलिस्ट डेमोक्रॅटिक प्रोग्रेसिव्ह पार्टी (NDPP) आणि मेघालयमध्ये नॅशनल पीपल्स पार्टीसोबत भाजपची आधीच युती आहे, त्यामुळे लोकसभेच्या दृष्टीने त्या प्रदेशात भाजपची पकड खूप मजबूत झाली आहे.

जर आपण दक्षिणेबद्दल बोललो, तर केरळमध्ये भाजप भारताला BDJS, AIADMK, JRS, केरळ काँग्रेस (राष्ट्रवादी), KKC, SJD यांचा पाठिंबा कायम ठेवायचा आहे. तामिळनाडूमध्ये भाजप एआयएडीएमकेला सोबत ठेवण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न करत आहे, दोन्ही पक्षांनी स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुकीत युती तोडली असली तरी 2024 बाबत दोन्ही पक्ष एकत्र लढणार असल्याचे सांगतात.

कर्नाटक (Karnataka) वगळता दक्षिणेतील प्रत्येक राज्यात भाजपचा संघर्ष सुरू आहे. आणि यावर तोडगा काढण्यासाठी 18 वर्षांनंतर पक्षाने तेलंगणाची राजधानी हैदराबाद (Hyderabad) येथे राष्ट्रीय कार्यकारिणीची बैठक घेतली. ज्यामध्ये दक्षिणेत पक्षाचा विस्तार कसा करता येईल यावर विशेष लक्ष देण्यात आले. भाजपला दक्षिणेत पाय पसरवायचे असतील, तर भारतीय जनता पक्षाने (BJP) या राज्यांतील प्रादेशिक पक्षांशी हातमिळवणी करणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरेल. केसीआर यांच्या पक्षाचे अनेक नेतेही केंद्र सरकारचे अनेकदा कौतुक करताना दिसले आहेत. या सर्व छोट्या पक्षांचा पाठिंबा त्यांना मिळावा, अशी भाजपची इच्छा आहे.

या राज्यांतील 60 जागा फायदेशीर ठरू शकतात

• महाराष्ट्र – 25
• बिहार – 10
• उत्तर प्रदेश – 10
• झारखंड – 5
• हरियाणा – 5
• तामिळनाडू – 5

आता या जागांचे गणित समजून घ्या

महाराष्ट्र: या राज्यात भाजपने 23 जागा जिंकल्या आहेत. येथे एकूण 48 जागा आहेत. गेल्या निवडणुकीत शिवसेनेला 18 जागा मिळाल्या होत्या. यावेळी 25 जागांवर विशेष लक्ष आहे. कारण उद्धव ठाकरेही (Uddhav Thackeray) काँग्रेस-राष्ट्रवादीसोबत आहेत. अलीकडेच सीएसडीएसच्या सर्वेक्षणात महाराष्ट्रात भाजपच्या जागा कमी झाल्याची चर्चा आहे.

बिहार: येथे आरजेडी (RJD) आणि जेडीयूसह 7 पक्षांची युती समोर आहे. 2014 मध्ये जेडीयूपासून फारकत घेत भाजपने 31 जागा जिंकल्या होत्या. युतीला 9 जागा मिळाल्या होत्या. बिहारमध्ये युती करून भाजप 10 जागांवर मजबूत उपस्थिती नोंदवण्याचा प्रयत्न करत आहे. 2019 मध्ये भाजपला 17 जागा मिळाल्या होत्या. येथे भाजपने 25 प्लसचे लक्ष्य ठेवले आहे.

यूपी: या राज्यात 16 जागांवर भाजपचा पराभव झाला. यामध्ये पूर्वांचलमध्ये 10 जागा आहेत. या भागात राजभर मतदार अतिशय प्रभावी मानले जातात. त्यामुळे भाजप ओमप्रकाश राजभर (Om Prakash Rajbhar) यांना मदत करण्याचा प्रयत्न करत आहे.

हरियाणा: जाट आणि बिगर जाटांच्या राजकारणात भाजपसाठी हरियाणाची (Haryana) वाट अवघड आहे. यावेळी निवडणुकीपूर्वी पक्ष जननायक जनता पक्षासोबत युती करणार आहे.