संतोकबेन… संतोकबेन साराभाई जडेजा म्हणजेज लेडी डॉन ‘गॉडमदर’ !

नवी दिल्ली : गॉडफादर पुस्तक आणि चित्रपटाची जगभरात चर्चा आहे. भारतातही ते आवडणाऱ्या लोकांची मोठी संख्या आहे. दुसरीकडे भारतात गॉडमदर हा चित्रपट आला वर्ष होते 1999… चित्रपटात शबाना आझमी यांनी गॉडमदरची भूमिका साकारली होती. या चित्रपटाला त्या वर्षी वेगवेगळ्या श्रेणींमध्ये 6 राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाले होते.

आता तुम्ही विचार करत असाल की आम्ही चित्रपटाबद्दल बोलत आहोत,पण नाही. आम्ही गॉडमदरबद्दल बोलत आहोत. वास्तविक हा चित्रपट एका सत्य घटनेवर आधारित असल्याचा दावा केला जातो. त्या पात्राचे नाव होते संतोकबेन… संतोकबेन साराभाई जडेजा ! ज्यांना लोक भीतीपोटी ‘गॉडमदर’ म्हणत.

संतोकबेनची गॉडमदर बनण्याची कथा पूर्णपणे फिल्मी आहे. संतोकबेन 1980 च्या दशकात पतीसोबत गुजरातमधील पोरबंदरला पोहोचल्याचं म्हटलं जातं. पती सरमन जडेजा कामाच्या शोधात होते, त्यामुळे त्याने महाराणा मिल नावाच्या कापड गिरणीत काम करायला सुरुवात केली. पण, तिथे त्याला एका नव्या ‘सिस्टीम’चा उलगडा झाला. ती सिस्टीम होती ‘हफ्ता वसुली’ची…

कापड मिल मध्ये मजुरांकडून पैसे घेतले जात होते. तिथे देबू बाघेर नावाचा गुंड होता, त्याची दहशत होती. देबू सरमनकडे देखील पैसे मागितले, पण सरमनने नकार दिला. देबूने सरमनवर हात उचलला आणि सरमननेही त्याला जशाच तसे उत्तर दिले. दोघांत जोरदार हाणामारी झाली आणि देबू मारला गेला. यानंतर देबुच्या कामावर सरमनने कब्जा केला.

सरमनने आता मार्ग बदलले होते. अवैध दारू धंद्यातही त्याने आपला हात आजमावला. व्यवसाय आणि राजकीय वर्तुळात महाप्रचंड वेगाने सरमनचा प्रवास सुरु झाला होता. पण, याचदरम्यान डिसेंबर 1986 मध्ये प्रतिस्पर्धी टोळीतील कालिया केशव याने त्याच्या साथीदारांसह समरनवर गोळ्या झाडल्याचा आरोप आहे. त्यात सरमन यांचा मृत्यू झाला.

सरमनच्या मृत्यूची माहिती लंडनमध्ये राहणारा त्याचा लहान भाऊ भुराला समजली. भुरा लंडनहून पोरबंदरला पोहोचला. त्याने पुन्हा एकदा आपल्या भावाची गँग सक्रीय करण्याचा प्रयत्न केला, मात्र इथ त्याला संतोकबेनने रोखले आणि टोळीची कमान आपल्या हातात घेण्याचे ठरवले.

घरातील चूल आणि मुल सांभाळणाऱ्या संतोकबेनने पतीच्या हत्येचा बदला घेण्यासाठी कालिया केशव आणि त्याच्या टोळीतील 14 जणांवर बक्षीस ठेवले. ही टोळी जिवंत राहिली तर मुलांना सोडणार नाही, अशी भीतीही संतोकबेनला वाटत होती. त्यामुळे हत्येसाठी तिने 1 लाखाचे बक्षीस ठेवले होते. याचा परिणाम असा झाला कीकालिया आणि त्याचे 14 जण मारले गेले. यामध्ये संतोकबेननेही गोळी झाडल्याचे सांगण्यात येते. या हत्येने संतोकबेन यांची पोरबंदरभर दहशत पसरली आणि तिथूनच तिचे नाव पडले, ‘गॉडमदर.’

एकीकडे संतोकबेनने पतीच्या हत्येचा बदला घेतला आणि दुसरीकडे त्याचा व्यवसाय तर हाती घेतलाच, पण पुढेही नेला. याचदरम्यान तिने गरिबांनाही मदत करायला सुरुवात केली आणि काही वेळातच आपली ‘मसिहा’ अशी प्रतिमा निर्माण केली. आधी भीती मग मसिहाची प्रतिमा… परिस्थिती अशी होती की त्याच्या घरातून वाहणाऱ्या नाल्यात रंग गेला तरी रक्त वाहत आहे असे लोकांना वाटायचे. या सर्वाचा परिणाम असा झाला की, पोरबंदर तालुकाध्यक्षपदी संतोकबेन यांची बिनविरोध निवड झाली.

इथ संतोकबेन यांना राजकारणाचे व्यसन लागले. 1990 च्या विधानसभा निवडणुकीत त्या जनता दलाच्या तिकिटावर उभा राहिल्या आणि 35,000 मतांनी विजयी झाल्या. यापूर्वी या जागेवर एकही महिला आमदार झाली नव्हती. मात्र, 1995 मध्ये त्यांनी काँग्रेसतर्फे उमेदवाराचा अर्ज मागे घेतला.

संतोकबेन यांनी राजकारणाची किनार पकडली होती, पण त्या गुन्हेगारीच्या धाग्यात पूर्णपणे गुंडाळल्या गेल्याचे बोलले जाते. याच कारणावरून त्याच्या टोळीवर खून, अपहरण, खंडणी असे ५२५ गुन्हे दाखल होते.

आता एकीकडे राजकारण, तर दुसरीकडे गँगमध्ये अडकलेल्या संतोकबेनला गॉडमदर या चित्रपटाची माहिती मिळताच धक्काच बसला. त्यांनी या चित्रपटावर बंदी घालण्याची मागणी केली आणि त्यामुळे त्यांच्या ‘मेहर’ समाजाला न्याय मिळणार नाही, असे सांगितले. चित्रपटाचे दिग्दर्शक विनय शुक्ला यांनी हा चित्रपट संतोकबेनवर आधारित नसल्याचा दावा त्यावेळी केला होता.

हे प्रकरण पुढे वाढतच गेले. मेहर समाजातून आलेल्या आणि पतीच्या हत्येचा बदला घेणार्‍या नंतर निवडणूक बिनविरोध जिंकणाऱ्या दुसऱ्या महिलेबद्दल कोणीही सांगावे, असा दावा संतोकबेन यांनी केला. दरम्यान, हा चित्रपट त्यांच्या कादंबरीवर आधारित असल्याचा दावा लेखक मनोहर देसाई यांनी केला आहे. दोन्ही बाजूंचा युक्तिवाद ऐकल्यानंतर न्यायालयाने चित्रपट प्रदर्शित करण्यास परवानगी दिली.

1996 मध्ये गुजरातमध्ये सत्तापरिवर्तन झाले. भाजपचे सरकार आले आणि संतोकबेन 16 महिने तुरुंगात गेल्या. तुरुंगातून सुटल्यानंतर ती राजकोटला गेली. त्या राजकारणात सक्रिय राहिल्या. पण, 2005 मध्ये भाजपच्या काउंसलरच्या हत्येप्रकरणी त्यांचे नाव पुढे आले. पोलिसांनी त्याला अटक केली.

त्यानंतर संतोकबेन यांच्या दिराचा मुलगा नवघन आणि सून यांची हल्लेखोरांनी गोळ्या झाडून हत्या केली. संतोकबेन यांना चार मुलगे आहेत. कांधल जडेजा हा मुलगा त्यांचा राजकीय वारसा पुढे चालवत आहे आणि राष्ट्रवादीच्या तिकिटावर कुतियाना मतदारसंघातून आमदार झाला आहे.

संतोकबेन आयुष्यभर तिच्या गॉडमदरच्या प्रतिमेत जगल्या. ती पोरबंदरहून राजकोटला आली होती, पण तिची प्रतिमा अबाधित राहिली. दरम्यान, त्यांच्या मुलांनी राजकारणाचा ताबा घेतला होता. 31 मार्च 2011 रोजी हृदयविकाराच्या झटक्याने त्यांचे निधन झाले.

हे देखील पहा