जगाला खळखळून हसवणाऱ्या विदुषकांचा इतिहास काय आहे ?
पुणे – वेगवेगळ्या प्रकारचे चेहरे करून हसवणारा जोकर. तो स्वतःच्या आयुष्यात कितीही निराश झाला तरी तो तुमच्या चेहऱ्यावर हसू आणतो. जोकर हे कोणत्याही सर्कसचे मुख्य आकर्षण असते. पण जगाला खळखळून हसवणाऱ्या याच ‘जोकर्स’चा इतिहास काय आहे याचा विचार तुम्ही केला आहे का?
विदूषकांचा इतिहास 4 हजार वर्षांहून जुना आहे
हे धक्कादायक असले तरी सत्य आहे. विदूषकांच्या अस्तित्वाचा सर्वात जुना पुरावा इजिप्तच्या इतिहासात सुमारे 2,200 ईसापूर्व सापडतो. विदूषकांची ओळख नंतरच्या संस्कृतींमध्येही राहिली. मध्ययुगीन काळात शाही दरबारातही विदूषक मनोरंजन करत असत. ग्रीस आणि रोममध्येही हे विदूषक लोकांना हसवायचे. मात्र, तोपर्यंत विदूषकांचे पोशाख वेगळे असायचे. प्राचीन ग्रीसचे विदूषक टकले होते आणि मोठे दिसण्यासाठी पॅड केलेले कपडे परिधान करतात. त्याच वेळी, प्राचीन रोमन विदूषक टोकदार टोप्या घालत असत. कालांतराने विदूषकांच्या लूकमध्ये थोडेफार बदल होत गेले.
जोसेफ ग्रिमाल्डी हे आधुनिक जोकरांच्या दुनियेतील मोठे नाव आहे. मॉडर्न जोकर ही १८०१ साली ब्रिटिश अभिनेता जोसेफ ग्रिमाल्डी यांची भेट होती. तो आपला चेहरा आणि मान पांढऱ्या मेकअपने झाकायचा. तोंडावर पेंट लावून हसू काढायचा. भुवया काळ्या होत्या. त्याचे कपडेही रंगीबेरंगी होते. जोसेफ ग्रिमाल्डी लोकांना हसवण्यात मास्टर होते. जेव्हा तो विचित्र वेशभूषा करून लोकांसमोर यायचा तेव्हा त्याला पाहून हसायचे.
मात्र, हे आश्चर्यकारक आहे की जोसेफ स्वतः खऱ्या आयुष्यात नैराश्याचा बळी होता. खरे तर त्यांचे बालपण चांगले गेले नाही. वडील हुकूमशहा प्रकारातील व्यक्ती होते. मुलाला जन्म देताना जोसेफच्या पत्नीचा मृत्यू झाला होता. त्याच वेळी, त्यांना एक मुलगा झाला, ज्याचा वयाच्या 31 व्या वर्षी अंमली पदार्थांच्या व्यसनामुळे मृत्यू झाला.
काही जोकर्सची प्रतिमा खराब झाल्यामुळे इतर जोकरांनाही त्रास सहन करावा लागला. लोक त्याला घाबरू लागले. मात्र, काळाच्या ओघात परिस्थिती बदलत गेली. मात्र यावेळी विदूषकांची प्रतिमा मूर्ख व्यक्ती अशी झाली. मूर्ख गोष्टी करून लोकांना हसवणारी व्यक्ती अशी प्रतिमा तयार झाली. टीव्ही कार्यक्रमांमध्येही जोकर्स दिसू लागले. ‘बोजो’ नावाचा जोकर आणि त्याच्या साथीदारांनी लोकांना खूप गुदगुल्या केल्या. तो विशेषतः मुलांमध्ये खूप लोकप्रिय होता.
आजही विदूषक सर्कस, जत्रे आणि पार्ट्यांमध्ये लोकांना हसवण्याचे काम करतात. पण मनोरंजनाच्या इतर माध्यमांच्या आगमनाने त्याच्या कमाईवर खूप परिणाम झाला आहे. त्यांच्या श्रृंगारामुळे आनंदी दिसणाऱ्या चेहऱ्यांमागे आयुष्यातील अडचणींची वेदना दडलेली असते. पण तरीही ते आपल्याला हसवत आहेत.