चीनच्या नाकावर टिच्चून भारतीय रुपया आंतरराष्ट्रीय चलन होण्याच्या मार्गावर ?
नवी दिल्ली -पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने भारतीय रुपयाला आंतरराष्ट्रीय चलन बनवण्याचा उपक्रम सुरू केला असून त्याला चांगला प्रतिसादही मिळू लागला आहे. हा उपक्रम यशस्वी झाल्यास, यूएस डॉलर्स व्यतिरिक्त, रुपया हे जगातील दुसरे सर्वात मोठे आंतरराष्ट्रीय चलन बनेल. त्यानंतर तुम्ही भारतीय रुपयाने जगात कुठेही खरेदी करू शकाल.
WION या सहयोगी वेबसाइटनुसार, अमेरिकन डॉलरच्या तुटवड्याशी झगडत असलेल्या श्रीलंकेने येथे विशेष रुपे ट्रेडिंग खाते सुरू केले आहे. अशा खात्यांना व्होस्ट्रो खाती असेही म्हणतात. हे खाते उघडल्यानंतर, श्रीलंकेच्या सेंट्रल बँक ऑफ श्रीलंका (CBSL) ने भारतीय रिझर्व्ह बँक (RBI) ला श्रीलंकेत भारतीय रुपयाला परकीय चलन म्हणून मान्यता देण्याची विनंती केली आहे. श्रीलंकेनेही आरबीआयला श्रीलंकेसह सार्क देशांमध्ये व्यापार आणि पर्यटनाला चालना देण्याचे आवाहन केले आहे.
श्रीलंकेची ही विनंती तुम्ही अशा प्रकारे समजू शकता की, RBI ची परवानगी दिल्यानंतर श्रीलंकेचा कोणताही नागरिक आपले 8 लाख 26 हजार 823 रुपये म्हणजेच 10 हजार अमेरिकन डॉलर रोखीत ठेवू शकतो. याचा दुसरा अर्थ असा आहे की भारत आणि श्रीलंकेतील व्यापारी आणि सामान्य नागरिक अमेरिकन डॉलरऐवजी भारतीय रुपयात सहज व्यापार आणि खरेदी करू शकतील.
यूएस डॉलरच्या तुटवड्याचा सामना करणाऱ्या देशांना पर्यायी व्यवहार प्रणाली उपलब्ध करून देण्याच्या उद्देशाने भारत सरकारने या वर्षी जुलैमध्ये हा महत्त्वाकांक्षी उपक्रम सुरू केला. अशा देशांना विशेष व्होस्ट्रो खाती उघडून रुपया सेटलमेंट सिस्टम अंतर्गत आणावे लागेल, त्यानंतर भारत आणि त्या देशांमध्ये थेट भारतीय रुपयांमध्ये व्यवहार सुरू करता येतील.
आता श्रीलंकेने भारताचा हा पुढाकार लगेच का घेतला हे समजून घेऊ. किंबहुना, गेल्या 2 वर्षांपासून आर्थिक संकटाने त्रस्त असलेल्या श्रीलंकेला अमेरिकन डॉलरचा प्रचंड तुटवडा भासला आहे, ज्यामुळे तो जगातील इतर देशांकडून आवश्यक असलेल्या इतर वस्तू खरेदी करू शकत नाही. स्वतःचे चलन श्रीलंकन रुपयाला आंतरराष्ट्रीय बाजारात फारसे मूल्य नाही. म्हणूनच त्याला अशा चलनाची गरज आहे, ज्याची जगात विश्वासार्हता आहे आणि जी त्याला सहज उपलब्धही आहे.
ही दोन्ही वैशिष्ट्ये भारतीय रुपयामध्ये आहेत. श्रीलंकेत भारतीय रुपयाला आधीच कायदेशीर चलन म्हणून मान्यता आहे. दुसरे म्हणजे, भारताशी चांगले संबंध असल्याने भारतीय चलन मोठ्या प्रमाणात मिळण्यास कोणतीही अडचण येणार नाही. ज्याद्वारे तो नंतर त्याला जगातील इतर देशांतून आवश्यक असलेल्या वस्तू खरेदी करू शकणार आहे. यासोबतच आपल्या रखडलेल्या अर्थव्यवस्थेलाही काहीशी गती देऊ शकेल.
भारत सरकारच्या या उपक्रमात जगभरातील देश किती स्वारस्य दाखवत आहेत, हे आरबीआयने आतापर्यंत 18 व्होस्ट्रो खाती उघडली आहेत हे यावरून कळते. यापैकी 12 खाती रशियासाठी, 5 खाती श्रीलंकेसाठी आणि 1 खाती मॉरिशससाठी आहेत. म्हणजेच या तिन्ही देशांमध्ये आता भारतीय रुपयाला आंतरराष्ट्रीय चलन म्हणून पूर्णपणे मान्यता मिळेल आणि तुम्ही तिथे जाऊन रुपयाने काहीही खरेदी करू शकाल. ताजिकिस्तान, क्युबा, लक्झेंबर्ग आणि सुदान, ज्यांना यूएस डॉलरच्या तुटवड्याचा सामना करावा लागत आहे, त्यांनीही भारताच्या या उपक्रमात स्वारस्य दाखवले आहे आणि लवकरच आरबीआय तेथेही व्होस्ट्रो खाती उघडू शकेल.
अर्थ मंत्रालयाने इंडियन बँक्स असोसिएशन आणि फेडरेशन ऑफ इंडियन एक्सपोर्ट ऑर्गनायझेशनने संबंधित पक्षांना भेटून भारतीय रुपयांमध्ये व्यापार सुरू करण्यास प्रोत्साहित करण्याचे आवाहन केले आहे. त्यामुळे जगभरात भारतीय रुपयाची आंतरराष्ट्रीय चलन म्हणून ओळख वाढेल आणि अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत त्याचे विनिमय दरही सुधारतील.
सध्या जगातील एकमेव प्रमुख आंतरराष्ट्रीय चलन यूएस डॉलर आहे. जगातील सर्व देश या चलनाद्वारे एकमेकांशी व्यापार करतात. अमेरिका आपल्या चलनाद्वारे जगाच्या व्यापारावर प्रभावी नियंत्रण ठेवते. ज्या देशाला दडपून टाकावे लागते, अमेरिकन बँका त्या देशाला अमेरिकन डॉलर्सचा पुरवठा कमी करतात, ज्यामुळे तो देश उर्वरित जगाशी व्यवसाय करू शकत नाही.
हे साम्राज्य मोडून काढण्यासाठी रशिया, चीनसारखे देश अनेक दिवसांपासून प्रयत्नशील आहेत, मात्र त्यांना आजतागायत यश आलेले नाही. आता पंतप्रधान मोदींच्या नेतृत्वाखाली भारताने या संदर्भात जोरदार पुढाकार घेतला आहे, ज्याचे सकारात्मक परिणामही दिसून येत आहेत. अशा परिस्थितीत अमेरिकन डॉलरसोबतच भारतीय रुपयाही जगातील प्रमुख आंतरराष्ट्रीय चलन बनले तर फारसे आश्चर्य वाटणार नाही.